معماری یونان باستان

معماری یونان نیز مانند سایر کشور ها، دارای یکصد سال عمر است. هنر یونان را تنها نباید در سرزمین اصلی آن جستجو کرد زیرا با گسترش متصرفات یونان در دوره اسکندر و نفوذ هنر یونان در کشور های مفتوحه و علاقه ای که یونان در هلنیزه کردن دنیای آن زمان داشت، موجب گردید که هنر و معماری یونان در مقیاس وسیعی گسترش یابد. این هنر در سرزمین های متصرفه، با ترکیب هنر بومی و محلی، رنگ تازه ای گرفت که نه شیوه خالص یونانی در بر داشت و نه چندان هنر محلی بود بلکه هنر کاملاً التقاطی بود. البته در ایران نفوذ هنر و معماری یونان پیش از دوره اسکندر، در زمان هخامنشی به خوبی دیده می شود. با از بین رفتن نفوذ سیاسی یونان بر کشور های متصرفه، هنر محلی این کشور ها با کیفیت بهتری جای هنر یونانی را گرفت. در این مقاله می خواهیم در مورد معماری یونان و هنری که در این کشور رواج داشته است به بحث و بررسی بپردازیم. با گروه معماری rocoarc همراه باشید.

دوره های هنری یونان باستان

الف: دوره هندسی Geometric (اواخر سده 11 تا اواخر سده 8 ق.م)

در سبک هندسی از معماری یونان شیوه ای تازه بود که حتی خاصیتی بدوی داشت. مهمترین و فراوانترین آثار بدست آمده از این دوره، سفالینه هایی با نقوش ساده و هندسی است. همچنین از دوره هندسی، بت های کوچک که با روشی خام دستانه ساخته شدند موجود است.

این دوره از معماری یونان با استفاده از اشکال ساده هندسی چون مربع، مستطیل، لوزی، دایره، و سطوح شطرنجی و زیکزاک و……آغاز شد. رفته رفته تصاویر انسان ها نیز ظاهر گشت لیکن این تصاویر نیز مبانی هندسی داشتند یعنی اغلب از اشکال خلاصه شده هندسی پدید آمده بودند . به واسطه استفاده مکرر از طرح هایی این چنین این عصر را «دوره هندسی» نام نهادند

ب: دوره خاور مآبی یا شرقی Oriental zing period (سراسر قرن 7ق.م)

در طول قورن هفتم مقارن با یونان، امپراتوری های بزرگی مانند آشور نو، بابل، مصر و سرانجام ایران، ارتباطات نزدیکی با معماری یونان برقرار کردند و در پس این ارتباطات فرهنگ و معماری یونان تحت تاثیر عوامل گوناگون فرهنگ شرق قرار گرفت. از این طریق بسیاری از موتیف های هنر و معماری شرق به یونان راه یافت. در این دوره از معماری یونان موضوعات محدود دوره قبل جای خود را به نقوش و تصویر های پر تحرک شرقی می دهد نقوش حیوانات تخیلی مانند اسفنکس و گریفون بر روی آثار هنری ظاهر شدند. در این دوره در نقوش هنوز جنبه های هندسی به چشم می خورد.

ج: دوره کهن وش یا Archaic (اواخر سده هفتم تا سال 480ق.م)

آرکائیک به معنی قدیمی است. دوران آرکائیک از اواخر قرن هفتم قبل از میلاد در یونان آغاز شد و تا شروع جنگ های ایران و یونان در زمان خشایارشاه هخامنشی(480 ق.م) ادامه یافت. جنگ های پارسی در اوایل قرن پنجم ق.م بین ایران و یونان آغاز شد و با نبرد های سال های 480 و 479ق.م که به پیروزی آتنی ها بر ایرانی ها منجر شد، خاتمه یافت. این جنگ ها بدونه شک در توسعه و پیشرفت هنر در دوران آرکائیک، تاثیر گذاشت.

د: دوره کلاسیک Classic ( 480 تا 336ق.م)

معماری یونان در این دوره با پیشوایی و پشتیبانی فیدیاس معمار و پیکره تراش بزرگ که در دولت یونان مقام وزیر هنر را داشت، به اوج رونق و کمال رسید. در این دوره بناهای موجود بر روی آکروپل آتن با پیکره های زیبایی تزیین شدند. معماری یونان در این دوره از لحاظ فنی پیشرفت شایان توجهی داشت.سنگ ها در این دوره با دقت تراش خوردند و با دقت جفتکاری می شدند. در این دوره چند پرستشگاه نیز می بینیم. که نمونه آن بنای گرد مارماریا در دلفی است.

ه: دوره یونانی مابی

پیروزی اسکندر مقدونی موجب گسترش تمدن و هنر معماری یونان به سایر نقاط گردید. تا آنجا که نیمی از جهان را زیر سلطه خود قرار داده بود و به این ترتیب هنری متبلور شد که آن را یونانی مابی یا هلنیسم نام نهادند. پس از تسخیر مشرق زمین توسط اسکندر مقدونی ترکیبی از اندیشه ها، باورها و هنرهای غربی و شرقی پدیدار گردید. فعالیت های ساختمانی از مراکز قدیمی واقع در سرزمین اصلی یونان به شهرهای پر رونق پادشاهان هلنی در آسیای صغیر که مرکزیت بیشتری برای دنیای هلنی داشتند انتقال یافت.

نظام های معماری یونان

در معماری یونان ستون عنصر اصلی شمرده می شد و واحد محاسبه معماری و معیاری بود برای ایحاد تناسب بین اجزا و عناصر معماری. کلمه نظام و شیوه معماری یونانی از سویی دلالت بر تمام خصوصیات و اصول معماری یونان داشت و از سوی دیگر دلالت بر ویژگی ها و اجزای ستون ها و سرستون ها دارد. به طور کلی از حدود 600ق.م تا پایان دوره یونانی مآبی (27ق.م) چهار نوع ستون و سرستون یا همان نظام معماری در یونان متداول بود. از این چهار شیوه، یک شیوه فرعی بود و بعد از مدتی به کلی متروک شد و سه شیوه دیگر، اصیل و رسمی شدند و هنوز هم در معماری استفاده می شوند.

شیوه ایولیا aAeolia

• مر بوط به سواحل جنوب غربی آسیای صغیر
• مشتق از شیوه  رسمی ایونی
• احتمالاً اختلاط یافته با معماری سوریه است.
• سرستون متشکل از دو طوماری رو در رو و میله ستونی باریک و بلند در زیر آن است.
• این نوع سرستون مدت کمی در سده ششم رواج داشت و بعد منسوخ شد.

شیوه دوریک Doric

• این سبک از 630 هجری در مرکز یونان مرسوم شد.
• از ویژگی های این سبک سادگی و صلابت آن است.
• بدنه ستون ها کوتاه و کلفت است و از پایین به بالا از قطر آن کم می شود. تعداد شیارها قاشقی بدنه ستون ها از 24 تا 116 عدد متغیر بود.
• سرستون ها مدور و ساده است که به بالشتی معروف است.
• بر روی سرستون ها فرسب (سه ترکی) و بالای آن افریز قرار می گیرد.
• در افریز های سبک دوریک نقوش برجسته اندک و تک نقش های کوچک استفاده می شد.
• بهترین نمونه این سبک معبد هرا در المپ است.

شیوه ایونیک Ionic

• این شیوه منسوب به سرزمین ایونیه واقع در سواحل غربی  آسیای صغیر است.
• کمتر از شیوه دوریک دارای صلابت است.
• نخستین نمونه این سبک از معابد قرن ششم بدست آمده است.
• بدنه ستون های ایونیک باریک و بلند است. تعداد شیار های بدنه ستون از 24 تا 44 عدد متغیر است.
• سرستون ها شامل یک پیچ خوردگی حلزونی شکل است. حد فاصل حلزون ها نیز با برگهای خرما و لوتوس تزیین می شدند.
• بر روی سرستون، فرسب از ردیف سنگ افقی تشکیل شده است.
• در افریز های سبک ایونیک تصاویر دارای پیوستگی موضوعی هستند.
• در این شیوه بدنه ستون بر روی ستون های مدور قرار می گرفت. پاستون های سبک ایونیک توروس نام داشتند.

شیوه کرنتی Corinthian        

• این سبک در اواخر سده 5ق.م توسط کالیماخوس ابداع شد.
• منسوب به ناحیه کرنت در جنوب شرقی بخش مرکزی یونان است.
• سرستون ها به شکل دسته گلی مزیین به برگ های آکانتوس و پالمنت است.
• میله ستون در این سبک باریکتر از سیک ایونی است و قطر آن مانند بدنه ستون ایونی به یک میزان است.
• بهترین نمونه این ستون از معبد زئوس در شهر آتن مربوط به قرن دوم قبل از میلاد است.

تمدن های پیش از هلنی

تمدن های اژه ای: تمدن هایی که در طی هزاره سوم قبل از میلاد و قبل از پیدایش تمدن های خاص یونانی در نقاط مختلف دریای اژه ای بوجود آمد.

• تمدن کرتی (مینوسی) (1200-3000ق.م)
• تمدن میسنی
• تمدن سیکلادی (2600 تا 1100 ق.م میلاد )

تمدن کرتی

آثار یافت شده از این تمدن معماری یونان به طور ناگهانی ظاهر شدند و در مدت کوتاهی از میان رفتند. احتمالاً یک عامل خارجی در از بین رفتن این تمدن دخیل بوده است. طبیعت هنر مینوسی آمیخته به شادی و آکنده از حرکات موزون است و در هیچ یک از آثار هنری اشاره ای به تهدید ها و جنگ ها نشده است. در دوران اولیه این تمدن، یعنی در هزاره سوم قبل از میلاد، ساکنان این جزیره هنوز در مرحله روستا نشینی قرار داشتند. اما تحول هنری کرت در هزاره دوم قبل از میلاد رخ داد. در این دوره بود که تمدن شهر نشینی پیشرفته ای بوجود آمد که با مناطقی همجوار مانند مصر روابط تجاری برقرار کرد. هسته مرکزی این تمدن کاخ های کنوسوس، فایستوس و گورتین بود. این کاخ ها در 1450 ق.م به یکباره نابود شدند.

کاخ کنوسوس مهمترین کاخ کرت است و مربوط به مینوس شاه از معماری یونان می باشد. در افسانه تزئوس و مینورتور چنین آمده است که مینوس پادشاه جزیره کرت در کاخ باشکوهی فرمانروایی می کرد. این کاخ آنقدر اتاق تو در تو داشت که در افسانه ها به معبد هزار خم مینورتور معروف شد. مینوس دستور داده بود که هر ساله تعدادی از جوانان آتن را برای قربانی شدن به غار هیولای مینورتور ببرند. اما یک پهلوان آتنی به نام تزئوس به تنهایی وارد غار شد و هیولا را کشت.

تمدن میسنی

اين دوره از معماری یونان را که همزمان با دوره اواخر مينوسي مي دانند، حدوداً به 1500 ق.م مي رسد كه پس از فروپاشي تمدن مينوسي در كرت، در يونان برتري يافتند. شواهد نشان مي دهد كه اين قوم به دليل مراودت زيادي كه با مصري ها داشته اند، تحت تاثير هنر مصري قرار گرفته اند. نام میسنی ها که در سرزمین اصلی یونان زندگی می کردند، برگرفته از شهر اصلی و قلعه مانندشان میسن است که درسواحل جنوب شرقی یونان واقع شده بود. میسنی ها کاخ هایشان را در قلعه های عظیمی ساخته بودند که دیوارهایش سه متر ضخامت داشت. سالم ترین و گیراترین بقایای معماری میسنی آثاری از کاخ های مستحکم تیرونزو است که در حدود 1400 ق.م ساخته شد و در 1200ق.م  با هجوم اقوام دوری به میسن، نابود گردید.

آخرین مرحله تمدن میسنی به عنوان دوران قهرمانی معماری یونان کهن شناخته شده است. در این ایام آگاممنون حاکم میسن جنگ تروا (1200ق.م) را به راه انداخت. وی با کشتی های جنگی خود به سوی شهر تروا، در آن سوی دریای اژه حمله کرد. اما به خاطر استحکامات قوی شهر تروا، نتوانست آن را تسخیر کند تا اینکه با حیله اسب چوبی وارد این شهر شد و آن را ویران کرد.

تمدن سیکلادی

این تمدن نیز یکی از دوره های معماری یونان است و در جزایر کوچک سیکلاد، واقع در شمال جزیره کرت موطن داشت. که از 2600 تا 1100 ق.م میلاد را دربر می گرفت و به جز مقابر سنگی کوچک کمتر اثری از این تمدن بر جای مانده است. از جمله اشیایی که در این مقبره های در کنار مردگان قرار می دادند، بت های مرمرین بود که پیکره برهنه الهه ای ایستاده را نشان می دادند. بت های سیکلادی به اندازه های مختلف از بزرگ تا کوچک ساخته شده بودند و حالت زاویه دار داشتند. یعنی بدن های پهن و سه گوش و گردن استوانه ای و صورت بیضی. علایم چهره نیز تنها شامل بینی بلند و تیغه ای بود.